همه چیز درباره فرجام خواهی و آرای قابل فرجام خواهی 1403

قبل از اینکه توضیح دهیم فرجام خواهی چیست و درجه اهمیت و جایگاه آن را در طی یک رسیدگی قضایی شرح دهیم، مایلم این نکته را مجدداً بازگو نمایم؛ مباحث حقوقی از جمله فرجام خواهی واجد نکات و پیچیدگی های بسیاری است که نیاز به سال ها مطالعه و تجربه و تسلط بر قوانین دارد.

مقاله فوق صرفاً به جهت آشنایی اولیه خوانندگان محترم با برخی از نکات بی شمار فرجام خواهی است. مسلما با با مطالعه چند مقاله و کتاب، کسی بی نیاز از مشورت با یک وکیل زبده و میدان دیده نمی شود. توصیه می کنیم قبل از انجام امور حقوقی خود حتما با یک وکیل آگاه و با تجربه و دارای حسن سابقه مشورت نمایید. و اما ادامه مقاله با موضوع فرجام خواهی.

دفتر وکالت میرشاه آماده پذیرش پرونده در مرحله فرجام خواهی است. در صورت تمایل می توانید با شماره 09306091148 تماس حاصل نمایید.

فرجام خواهی

فرجام خواهی مانند اعاده دادرسی و اعتراض ثالث یکی از طرق فوق العاده شکایت است. فرجام خواهی از طرق شکایت اصلاحی نیست تا رای فرجام خواسته را مورد قضاوت قرار دهد . فرجام خواهی برخلاف اعاده دادرسی، واخواهی و اعتراض ثالث در مرجعی که رای مورد شکایت را صادر نموده مطرح نمی گردد تا در صورت لزوم از رای خود عدول کند. رسیدگی فرجامی، عبارت است تشخیص انطباق یا عدم انطباق رای مورد درخواست فرجامی با موازین شرعی و مقررات قانونی. بنابراین دیوان عالی کشور، رأی فرجام خواسته را مورد قضاوت قرار نمی دهد بلکه آن را ابرام  و یا نقض می کند. در صورت نقض، پرونده را برای صدور رأی شایسته به مرجع صالح می فرستد. می توان گفت مهم ترین مسئولیت دیوان عالی کشور در رسیدگی فرجامی، نظارت بر اجرای صحیح قوانین در محاکم است.

آرای قابل فرجام خواهی

فرجام خواهی یکی از طرق فوق العاده شکایت از آرایی است که در قانون تصریح شده اند. مطابق ماده 367 قانون آیین دادرسی مدنی : ” آرای دادگاه های بدوی که به علت عدم درخواست تجدیدنظر قطعیت یافته قابل فرجام خواهی نیست مگر در موارد زیر؛

الف – احکام:

1 – احکامی که خواسته آن بیش از مبلغ بیست میلیون ریال باشد.

2 – احکام راجع به اصل نکاح و فسخ آن، طلاق، نسب، حجر، وقف، ثلث، حبس و تولیت.

ب – قرارهای زیر مشروط به این که اصل حکم راجع به آنها قابل رسیدگی فرجامی باشد:

1 – قرار ابطال یا رددادخواست که از دادگاه صادر شده باشد.

2 – قرار سقوط دعوا یا عدم اهلیت یکی از طرفین دعوا.

لازم به توضیح  است؛ احکام قسمت 1 بند الف (ماده 367 ق .آ .د. م) در صورتی قابلیت فرجام خواهی دارند که در موعد مقرر نسبت به آنها تجدیدنظر خواهی نشده باشد. در مورد قسمت 1 بند ب نیز این شرط لازم است و باید قرار در پرونده ای صادر شده باشد که حکم راجع به اصل آن مطابق قسمت 1 بند الف قابل فرجام خواهی باشد.

آرای دادگاههای تجدید نظر استان طبق ماده 368 قانون آیین دادرسی مدنی قابل فرجام خواهی نیست مگردر موارد زیر:

الف – احکام:

احکام راجع به اصل نکاح و فسخ آن، طلاق، نسب، حجر و وقف.

ب – قرارهای زیر مشروط به این که اصل حکم راجع به آنها قابل رسیدگی فرجامی باشد:

1 – قرار ابطال یا رد دادخواست که از دادگاه تجدیدنظر صادر شده باشد.

2 – قرار سقوط دعوا یا عدم اهلیت یکی از طرفین دعوا.

در این ماده اشاره ای به قرار عدم استماع و قرار رد دعوا نشده است در حالی که ممکن است این دو قرار نیز از دادگاه تجدید نظر صادر شوند.

احکام غیر قابل فرجام خواهی کدامند؟

قانونگذار در ماده 369 صرفا از احکام غیر قابل فرجامی سخن گفته و اشاره ای به قرارها ننموده است، به نظر می رسد چون قرارهای صادره از دادگاه ها در صورتی قابل فرجام خواهی اند که حکم راجع به اصل دعوا قابل فرجام باشد. در نتیجه اگر حکم راجع به دعوایی غیرقابل فرجام باشد، قرار صادره در آن دعوا نیز غیر قابل فرجام است. نباید پنداشت که فرجام خواهی یک مرحله از رسیدگی است. در ادامه به احکام غیر قابل فرجام خواهی اشاره ده است:

1 – احکام مستند به اقرار قاطع دعوا در دادگاه

2 – احکام مستند به نظریه یک یا جند نفر کارشناس که طرفین به طور کتبی رأی آنها را قاطع دعوا قرار داده باشند.

3 – احکام مستند به سوگند که قاطع دعوا باشد.

4 – احکامی که طرفین حق فرجام خواهی خود را نسبت به آن ساقط کرده باشند.

5 – احکامی که ضمن یا بعد رسیدگی به دعاوی اصلی راجع به متفرعات آن صادر می شود، در صورتی که حکم راجع به اصل دعوا قابل رسیدگی فرجامی نباشد.

6 – احکامی که به موجب قوانین خاص غیر قابل فرجام خواهی است.

احکام فوق اگر از مصادیق بندهای الف ماده 367 و 368 باشد، حسب مورد قابل رسیدگی فرجامی نخواهد بود.

همانطور که از قسمت 3 بر می آید احکام مستند به سوگند قاطع دعوا غیرقابل فرجام است، بنابراین احکام مستند به سوگند استظهاری و سوگند تکمیلی می توانند قابل فرجام خواهی باشند.

چه کسانی حق فرجام خواهی دارند؟

مطابق قانون آیین دادرسی مدنی طرفین دعوا، قائم مقام، نمایندگان قانونی و وکلای اصحاب دعوا می توانند درخواست فرجام نمایند. ورود ثالث و جلب ثالث در رسیدگی فرجامی مجاز نیست زیرا در رسیدگی فرجامی دیوان عالی کشور رسیدگی ماهیتی انجام نمی دهد.

در صورت نیاز به کسب اطلاعات بیشتر و یا مشاوره و سپردن پرونده خود در مرحله فرجام خواهی می توانید با دفتر وکالت میرشاه به شماره 09306091148 تماس حاصل فرمایید.

مهلت فرجام خواهی

مهلت فرجام خواهی برای اشخاص داخل ایران 20 روز و برای اشخاص مقیم خارج از ایران 2 ماه در نظر گرفته شده است. اگر رأی فرجام خواسته از دادگاه تجدیدنظر استان صادر شده باشد، مهلت فرجام از تاریخ ابلاغ رأی محاسبه می شود. اما اگر رأی فرجام خواسته از دادگاه نحستین صادر شده باشد، مهلت های فوق از تاریخ اتمام مهلت تجدیدنظر آغاز می شود. البته در این میان استثنائاتی نیز وجود دارد که در ذیل به آنها خواهیم پرداخت:

الف – اگر یکی از کسانی که حق فرجام خواهی دارد، پیش از انقضای مهلت فرجام خواهی محجور، ورشکسته و یا فوت شود، مهلت جدید از تاریخ ابلاغ حکم یا قرار در مورد ورشکسته به مدیر تصفیه و در مورد محجور به قیم و در صورت فوت به وراث یا قائم مقام یا نماینده قانونی وراث آغاز می گردد.

ب – زوال سمت نماینده، اگرسمت یکی از کسانی که به عنوان نمایندگی از قبیل ولایت یا قیمومت و یا وصایت در دعوا دخالت داشته اند پیش از انقضای مدت فرجام خواهی زایل گردد، مهلت های مقرر یاد شده فوق از تاریخ ابلاغ حکم یا قرار به کسی که به این سمت تعیین می گردد شروع می شود.

ج – عذر فرجام خواه، البته قانون در این مورد در فرجام خواهی مسکوت است اما به نظر می رسد همانند تجدیدنظر خواهی که به عذر موجه در اشاره شده است، جهات عذر موجه در مورد فرجام خواهی قابل اجرا باشد. در صورت بیان عذر موجه از سوی متقاضی فرجام، دادگاه در ابتدا به عذر عنوان شده می پردازد و درصورت  وجود عذر موجه نسبت به پذیرش دادخواست فرجامی اقدام می نماید. جهات عذر موجه طبق ماده 306 قانون آیین دادرسی مدنی که در مورد واخواهی عنوان شده و به تجدیدنظرنیز سرایت یافته از قرار زیر است:

• مرضی که مانع حرکت است.
• فوت یکی از والدین یا همسر یا اولاد.
• حوادث قهریه از قبیل سیل، زلزله و حریق که بر اثر آن تقدیم دادخواست واخواهی در مهلت مقرر ممکن نباشد.
• توقیف یا حبس بودن به نحوی که نتوان در مهلت های مقرر دادخواست واخواهی را تقدیم نمود.

جهات فرجام خواهی

همانگونه که در بندهای پیشین بیان شد، رسیدگی فرجامی صرفا تشخیص انطباق یا عدم انطباق رأی مورد درخواست فرجامی با موازین شرعی و مقررات قانونی است. باید گفت در صورت وجود یکی از جهات نقض که در ذیل به آنها خواهیم پرداخت، رای مورد تقاضای فرجام نقض می گردد حتی اگر فرجام خواه به آن جهت  اشاره نکرده باشد. دیوان عالی کشور در تشخیص انطباق یا عدم انطباق رأی فرجام خواسته با مقررات قانونی، قوانین حاکم در زمان صدور رأی فرجام خواسته را مورد توجه قرار می دهد.قانونگذار موارد نقض حکم یا قرار را اینگونه بیان می دارد:

1 – دادگاه صادر کننده رأی، صلاحیت ذاتی برای رسیدگی به موضوع را نداشته باشد و در مورد عدم رعایت صلاحیت محلی، وقتی که نسبت به آن ایراد شده باشد.

2 – رأی صادره خلاف موازین شرعی ( منابع معتبر اسلامی و فتاوای معتبر) و مقررات قانونی شناخته شود.

3 – عدم رعایت اصول دادرسی و قواعد آمره و حقوق اصحاب دعوا در صورتی که به درجه ای از اهمیت باشد که رأی را از اعتبار قانونی بیندازد.

4 – آرای مغایر با یکدیگر، بدون سبب قانونی در یک موضوع و بین همان اصحاب دعوا صادر شده باشد.

5 – تحقیقات انجام شده ناقص یوده و یا به دلایل و مدافعات طرفین توجه نشده باشد.

6 – تعارض بین اسباب موجهه و منطوق رأی، (ماده 373 ق. آ. د. م)

7 – سوء تفسیر قرار داد، ( ماده 374 ق. آ .د. م)

8 – عدم صحت مندرجات رأی، ( ماده 375 ق. آ. د. م)

مراحل رسیدگی فرجامی

پس از طی مراحلی، شعبه رسیدگی کننده در دیوان عالی کشور طبق نظر اکثریت نسبت به ابرام (تأیید رأی) یا نقض رأی فرجام خواسته اتخاذ تصمیم می نماید؛ در صورت انطباق رأی با موازین شرعی و قانونی رأی را ابرام و پرونده را به دادگاه صادرکننده اعاده می کند در غیر اینصورت رأی فرجام خواسته را نقض می نماید.

در صورتی که نقض رأی به دلیل عدم صلاحیت دادگاه صادرکننده رأی باشد، رأی فرجامی را نقض و به دادگاه صالح جهت رسیدگی ارسال می نماید. اگر رای نقض شده به صورت قرار بوده و نقض گردد پرونده برای رسیدگی مجدد به دادگاه صادر کننده قرار( دادگاهی که ابتدائاً اقدام به صدور قرار نموده ) ارجاع می شود.

در شرایطی که رأی فرجامی به علت نقص تحقیقات نقض گردد نیز برای رسیدگی مجدد به دادگاه صادر کننده آن عودت داده می شود.

تفاوت تجدیدنظرخواهی  با فرجام خواهی چیست؟

فرجام خواهی یکی از طرق فوق العاده شکایت از آرایی است که توسط دادگاه بدوی و یا دادگاه تجدیدنظر صادر شده است و محدود به جهات حصری ای می باشد که در قانون تصریح شده اند. رسیدگی در دیوان عالی کشور و به صورت شکلی انجام می پذیرد، بدین معنا که احکام یا قرارهای فرجام خواسته صرفا از جهت منطبق بودن و یا نبودن با موازین شرعی و مقررات قانونی بررسی می گردند و دیوان عالی کشور وارد ماهیت دعوا نمی شود و تنها رأی صادره را ابرام و یا نقض می نماید. ورود ثالث و جلب ثالث نیز در رسیدگی فرجامی مجاز نمی باشد زیرا همانگونه اشاره شد در رسیدگی فرجامی دیوان عالی کشور رسیدگی ماهیتی انجام نمی دهد تا دعوای ورود ثالث و جلب ثالث قابل رسیدگی باشد.

تجدید نظر خواهی که از طرق عادی شکایت می باشد نسبت آرای بدوی صورت می پذیرد و رسیدگی به آنها در دادگاه تجدید نظر استان به صورت ماهوی انجام می شود، بدین معنا که دادگاه وارد ماهیت دعوا می شود. در این صورت یا حکم دادگاه بدوی را نقض و حکم جدید صادرمی نماید یا حکم دادگاه بدوی را تأیید می کند. در تجدیدخواهی ورود ثالث و جلب ثالث نیز مجاز می باشد.

تهیه و تنظیم: دپارتمان آموزش دفتر وکالت میرشاه