اموال منقول و غیرمنقول چیست؟ بررسی کامل 1403

اموال منقول و غیرمنقول در قانون مدنی

قانون مدنی اموال را در یک دسته‌بندی کلی به دودسته منقول و غیرمنقول تقسیم می‌کند. قبل از تعریف اموال منقول و غیرمنقول، بی‌مناسبت نیست، مهم‌ترین نتایج و فواید عملی این تقسیم را، موردنظر قرار دهیم. در ادامه نیز به مفهوم مال به خواهم پرداخت:

وکیل پایه یک دادگستری سید احمد میرشاه محمد کارشناس ارشد حقوق اقتصادی از دانشگاه شهید بهشتی

برای تعیین وقت ملاقات با وکیل میرشاه با شماره تلفن 09306091148 تماس حاصل فرمایید

ملاقات با تعیین وقت قبلی

• معاملات اموال منقول و غیرمنقول تابع مقررات واحدی نیست.
• برای توقیف اموال غیرمنقول بدهکار احکام خاصی در قانون اجرای احکام مدنی پیش‌بینی‌شده است که با احکام پیش‌بینی‌شده برای توقیف اموال منقول تفاوت دارد.
• احکام تعیین صلاحیت دادگاه رسیدگی‌کننده به دعاوی اموال غیرمنقول تابع مقرراتی متفاوت از احکام تعیین صلاحیت دادگاه صالح به رسیدگی به دعاوی اموال منقول است.
• تملک اموال غیرمنقول به‌وسیله بیگانگان با محدودیت‌هایی مواجه است.
• احکام تصرف عدوانی در خصوص اموال منقول و غیرمنقول متفاوت است.

اموال غیرمنقول

ماده 12 قانون مدنی مال غیرمنقول را چنین تعریف می‌نماید: ((مال غیرمنقول آن است که از محلی به محل دیگر نتوان نقل نمود، اعم از اینکه استقرار آن ذاتی باشد یا به‌واسطه عمل انسان، به‌نحوی‌که نقل آن مستلزم خرابی یا نقص خود مال یا محل آن شود)) با وجود این تعریف، قانون‌گذار اموال دیگری را خارج از این تعریف داخل در اموال غیرمنقول نموده است. باتوجه‌به مواد 12 تا 18 قانون مدنی، اموال غیرمنقول به چهار دسته تقسیم می‌شوند:

1. اموال غیرمنقول ذاتی
2. اموال غیر منقول به‌وسیله عمل انسان
3. اموال در حکم غیرمنقول
4. اموال غیرمنقول تبعی

اموال غیرمنقول ذاتی

منظور از اموالی که ذاتا غیرمنقول‌اند، اراضی است. اعم از هرآنچه از سطح زمین و اعماق آن تا زمانی که از آن جدا نشده باشند.

مطلب مرتبط: وکیل ملکی در کرج

اموالی که به‌وسیله عمل انسان غیرمنقول‌اند

این اموال دارای سه ویژگی زیر هستند:

1. ذاتا منقول‌اند.
2. در زمین یا ساختمان به‌کار رفته‌اند.
3. نقل آنها از محل خود موجب نقص یا خرابی در خود آن‌ها یا در محل آنها خواهد بود.

مواد 13 تا 16 قانون مدنی در بیان مصادیق این‌گونه اموال است. مانند ابنیه و آسیاب، لوله‌های جریان آب، آینه و پرده نقاشی و مجسمه، درصورتی‌که در بنا یا زمین به‌کاررفته باشند. اشجار و شاخه‌های آن تا زمانی که بریده یا کنده نشده باشند. حاصل و ثمره اشجار از ظاهر قانون مدنی برمی‌آید که تا موقعی که از درخت جدا نشده باشند، غیرمنقول محسوب می‌گردند. لیکن قول مشهور فقهای امامیه این است که میوه‌ای که روی درخت فروخته می‌شود، یا حاصلی که قبل از دروکردن مورد معامله قرار می‌گیرد در حکم منقول است.

اموال در حکم غیرمنقول

ماده 17 قانون مدنی در این مورد چنین مقرر می‌دارد: «حیوانات و اشیایی که مالک آن را برای کار زراعت اختصاص داده باشد از قبیل گاو و گاومیش و اسباب و ادوات زراعت و تخم و غیره و به‌طورکلی هر مال منقول که برای استفاده از عمل زراعت لازم و مالک آن را به این امر تخصیص داده باشد از جهت صلاحیت محاکم و توقیف اموال جزء ملک محسوب و در حکم مال غیرمنقول است. همچنین تلمبه و گاو یا حیوان دیگری که برای آبیاری زراعت یا خانه و باغ اختصاص‌داده‌شده است.»

مطابق این ماده برای اینکه مالی در حکم غیرمنقول باشد، دو شرط لازم است:

1. باید ذاتا منقول باشد.
2. باید توسط مالک به عمل زراعت یا آبیاری اختصاص داده شده باشد. این ماده در بیان احصاء موارد است لذا داوطلبان آزمون های حقوقی نص محور مانند آزمون وکالت کانون وکلای دادگستری و دانشجویان محترم حقوق ضروری است به نکات این ماده توجه ویژه مبذول نمایند.دفتر وکالت میرشاه با همکاری وکلای مبرز و رتبه های برتر آزمون وکالت و ارشد و دکتری و اعضای هیات علمی دانشگاه دوره‌ها و سمینارهای ویژه ای به منظور آمادگی حداکثری داوطلبان آزمون‌های حقوقی برگزار می‌کند.

اموال غیرمنقول تبعی

مقصود از اموال غیرمنقول تبعی اموالی است که به تبعیت از اموال غیرمنقول، غیرمنقول به شمار می‌آیند. ماده 18 قانون مدنی سه مورد از این اموال را ذکر کرده است:

1. حق انتفاع از اشیا غیرمنقول مانند حق عمری و سکنی
2. حق ارتفاق نسبت به ملک غیر مانند حق عبور و حق مجری
3. دعاوی راجع به اموال غیرمنقول از قبیل تقاضای خلع ید و امثال آن

موارد برشمرده فوق حصری نیستند، بلکه حقوق عینی دیگر نسبت به‌غیر منقول نیز از این دسته به شمار می‌آیند؛ مانند حق حریم، حق تحجیر و حق مستاجر نسبت به‌عین مورد اجاره.

اموال منقول

بر اساس تعریف ماده 19 قانون مدنی: «اشیایی که نقل‌مکان آن از محلی به محل دیگر ممکن باشد، بدون اینکه به خود یا محل آن خرابی وارد آید، منقول است.»

همان گونه که از مواد 19 و 20 قانون مدنی برمی‌آید اموال منقول بر دو قسم‌اند:

1. اموال منقول ذاتی
2. اموالی که در حکم منقول‌اند.

اموال منقول ذاتی

اموال منقول ذاتی همان است که در ماده 19 قانون مدنی تعریف شده است. مانند اتومبیل و لوازم منزل و ازاین‌دست که مصادیق آن بسیار هستند.

اموالی که در حکم منقول‌اند

کلیه حقوقی که موضوع آنها مال منقول باشد، داخل در این قسم هستند، مانند حق انتفاع از اموال منقول، طلبی که موضوع آن مال منقول باشد، و ازاین‌دست. ماده 20 قانون مدنی مثال‌هایی از این اموال را برشمرده است: «کلیه دیون از قبیل قرض و ثمن مبیع و مال‌الاجاره عین مستاجره از حیث صلاحیت محاکم در حکم منقول است ولو اینکه مبیع یا عین مستاجره از اموال غیر منقوله باشد.» لیکن احرت المثل غیرمنقول که بدون قرارداد برعهده متصرف یا غاصب قرار می‌گیرد، برابر رویه قضایی، غیرمنقول تبعی محسوب می‌شود.

موضوع حقوق شرکا در شرکت‌هایی که دارای شخصیت حقوقی هستند و صاحب اموال غیرمنقول نیز هستند، مال منقول است نه غیرمنقول؛ پس حقوق مزبور در زمره اموال منقول تبعی است.

حق کسب و پیشه و تجارت می‌توان گفت در شمار اموال غیرمنقول و به تعبیر دقیق‌تر در حکم غیرمنقول است. اما به نظر می‌رسد که سرقفلی به مفهوم قانون روابط موجر و مستاجر 1376 که ناشی از قرارداد بین مالک و مستاجر یا قرارداد بین مستاجر اول و مستاجر بعدی است و موضوع آن مال منقول و معمولا مبلغی وجه نقد است در حکم منقول به شمار می‌آید. برای وحدت رویه مورخ 1363/9/5 هیئت عمومی دیوان عالی کشور که دعوی مطالبه وجوه مربوط به‌غیر منقول ناشی از عقود و قراردادها را در حکم منقول دانسته موید این نظر است. (صفایی، سیدحسین، اشخاص و اموال)

در خاتمه باید یادآور شد اصل در منقول بودن اموال است و غیرمنقول استثناء بر اصل است و باید آنها را منحصر به مواردی دانست که در قانون ذکر شده است؛ بنابراین هرگاه در موردی که نص قانونی وجود نداشته باشد باید مال را منقول به شمار آورد مانند مالکیت‌های فکری یا معنوی.

مفهوم مال

از نظر حقوقی، به چیزی مال گویند که دارای دو شرط اساسی باشد:

• مفید باشد و نیازی را برآورد، خواه آن نیاز مادی باشد یا معنوی
• قابل اختصاص یافتن به شخص یا ملت معین باشد

اشیایی مانند دریاهای ازاد و هوا و خورشید، از ضروری ترین وسائل زندگی است ولی چون هیچ کس نمی تواند نسبت به آن ادعای مالکیت انحصاری کند، مال محسوب نمی شود. در گذشته واژه ” مال ” ویژه کالای مادی بود. ولی پیشرفت های زندگی کنونی به تدریج آن را از این معنی محدود و ابتدائی خارج ساخته است، چندان که امروز به تمام عناصر گوناگون دارایی مانند اموال منقول و مطالبات و حقوق مالی، و حتی حق تالیف و اختراع و سرقفلی نیز مال گفته می شود.(کاتوزیان،ناصر، اموال و مالکیت، ص9، چاپ چهل و هشتم، نشر میزان، 1396)

مشاوره با وکیل پایه یک دادگستری

دفتر وکالت میرشاه و همکاران  متخصص در زمینه دعاوی اموال و مالکیت، آماده ارائه مشاوره تخصصی و عمومی و پذیرش کلیه پرونده‌های مرتبط در این حوزه است. برای مشاوره با وکیل پایه یک دادگستری سید احمد میرشاه محمد می توانید با تعیین وقت قبلی از طریق دفتر اقدام فرمایید.

دپارتمان دعاوی ملکی دفتر وکالت میرشاه