ولی قهری کیست؟ بررسی کامل در سال 1403
فهرست محتوا
در مقاله پیش رو به یکی از طرق حمایتی قانونگذار از محجورین پرداخته خواهد شد. ولی قهری شیوه ای دیگری علاوه بر قوانین مربوط به حجر جهت حفظ منافع وحقوق محجور است. مطابق قانون، وظیفه حمایت از محجور به فردی داده می شود که اهلیت داشته باشد مطمئنا منظور از اهلیت، اهلیت استیفاء است چرا که محجورین به دلیل صغر سن و یا عدم قوه درک و تشخیص، اختلال در قوای دماغی اراده کافی برای اجرا و اعمال حق را دارا نیستند و مسلما نیازمند حمایت دیگران به جهت مواظبت و مراقبت و ادراه امورشان می باشند. (در مقاله ای تحت عنوان حکم حجر درهمین وبسایت به موضوع اهلیت،حجر پرداخته شده است)
حامی ممکن است پدر و جد پدری یا وصی منصوب از طرف ایشان یا شخص دیگری از طرف دادگاه باشد. در حقوق ایران برای حمایت از محجوران سه نهاد حقوقی است، فی الواقع می توان گفت ولایت دارای اقسام زیر است:
- ولایت قهری (به حکم مستقیم قانون)
- وصی منصوب (به موجب وصایت)
- قیم (به حکم دادگاه)
دراین مقاله تنها به توضیح ولی قهری و اختیارات او،سقوط ولایت و ضم امین اکتفاء می نماییم و دو عنوان دیگر را در مقالاتی مجزا بررسی خواهیم نمود.
ولایت قهری به چه معناست
ولایت در لغت به معنای تسلط داشتن و حکومت کردن است، در اصطلاح حقوقی قدرت و اختیاری است که به حکم مستقیم قانون به شخص واجد اهلیت به منظور مراقبت و نگهداری شخص محجور و اداره اموال او داده می شود و یا فقط اداره اموال محجور مانند فرد غیررشید (سفیه) به شخص واجد اهلیت سپرده می شود. ولی قهری شخصی است که سمت خود را به طور مستقیم از قانون دریافت می کند.
ولایت قهری شامل چه کسانی می شود؟
فقه امامیه و قانون مدنی ولایت قهری را ویژه پدر و جد پدری می داند به گونه ای که این دو در عرض یکدیگرند و هیچ یک بر دیگری حق تقدم ندارد. این ولایت چون به اجبار و حکم مستقیم قانون است ولایت قهری نامیده می شود و در قانون مدنی از مواد 1180 تا 1194 از آن سخن رفته است. ولی قهری سمت خود را مستقیم از قانون می گیرد. بنا بر مصلحت طفل و چه بسا جامعه، سرپرستی و اداره امور مالی محجور به پدر و جد پدری که قرابت نزدیک با محجور دارند سپرده می شود.
آیا می توان برای مادر ولایت قهری قائل شد؟
طبق قانون در هیچ صورتی نمی توان برای مادر نسب به فرزند ولایت قائل شد. اما ممکن است مادر بعنوان وصی منصوب از جانب ولی قهری تعیین گردد.
چه کسانی تحت ولایت قهری قرار می گیرند؟
برطبق ماده 1180 قانون مدنی : ” طفل صغیر تحت ولایت قهری پدر و جد پدری خود می باشد و همچنین طفل غیررشید یا مجنون در صورتی که عدم رشد یا جنون اومتصل به صغر باشد”.( منظور از طفل فرزند است ).
ازمستنبط ماده فوق الذکر می توان گفت: “محجورین تحت ولای قهری شامل دسته ذیل است “:
- صغیر (فرزند )
- شخص غیررشید( عدم رشد متصل به صغر)
- مجنون ( به طوری که جنون او متصل به صغر باشد).
توضیح مبسوط هریک از عناوین یاد شده در مقاله ای با عنوان حجر در همین وبسایت آمده است جهت آگاهی بیشتر توصیه می شود مقاله حجر را مطالعه نمایید) اینجا به توضیح مختصر بسنده می کنیم.
صغیر؛دختر تا زمانی که به سن 9 سال تمام قمری و پسربه سن 15 سال تمام قمری نرسیده باشند صغیر محسوب می گردند.
شخص غیر رشیدی که عدم رشد او متصل به صغر باشد؛ بدین معناست که دختر و پسری که پیش از رسیدن به سن رشد (دختر 9 سال تمام قمری، پسر15 سال تمام قمری ) سفیه بوده یعنی توانایی اداره امور مالی را به نحو عقلایی را ندارند بعد از رسیدن به این سنین همچنان این عدم توانایی در آنها ادامه یابد.
مجنونی که جنون او متصل به صغر باشد؛ دختر یا پسری که قبل از رسیدن به سن 9 یا15 سالگی جنون آنها محرز بوده و پس از رسیدن به این سنین نیز جنون آنها ادامه می یابد.
ولی قهری دارای چه اختیاراتی است؟
اداره کلیه امورمربوط به اموال و حقوق مالی مولی علیه (صغیر،غیررشید،مجنون) برعهده ولی قهری است . ولی قهری می تواند با رعایت خرید و فروش، اجاره، افتتاح حساب بانکی، اقامه دعوی و…را انجام دهد. وظیفه ولی قهری محدود و منحصر به اداره امور مالی مولی علیه نیست و کلیه امور غیرمالی از جمله تعلیم و تربیت، اقدام به معالجه و درمان، امور بهداشتی و اخلاقی و… را در بردارد .
حدود اختیارات ولی قهری؟
ولی قهری شخصا می تواند در اداره امور مولی علیه، تصمیم بگیرد و در هیچ موردی نیازمند به اجازه مقام قضایی ندارد. تنها موردی که اختیارات ولی قهری را محدود می نماید رعایت غبطه و مصلحت موکل است. ولی قهری نمی تواند عملی را بر خلاف مصلحت مولی علیه انجام دهد بعنوان مثال، مالی از او را ببخشد و یا مالی از او را به کمتر از قیمت عادله روز به فروش برساند. قوانین مربوط معید شرط رعایت مصلحت مولی علیه درقانون مدنی، قانون امور حسبی و قانون حمایت خانواده گنجانده شده است.عقل حکم می نماید که هنگامی کسی به نمایندگی دیگری عملی را انجام می دهد باید حد متعارف را رعایت نماید و غبطه و مصلحت او رعایت نماید.
آیا ولی قهری مستحق اجرت است؟
قانونگذار استحقاق دریافت اجرت قیم و وصی را پذیرفته است، اما در مورد ولی قهری نص خاصی وجود ندارد. شاید هیچ مانعی برای اجرت ازجانب ولی قهری وجود نداشته باشد اما به نظر می رسد ولایت قهری وظیفه ای اجتماعی، قانونی و خانوادگی است. اگر ولی قهری را مستحق اجرت بدانیم، اجرت او باتوجه به عرف، کیفیت و کمیت عمل او تعیین می گردد.
تعیین وصی توسط ولی قهری چگونه است؟
طبق قانون هریک از پدر و جد پدری بعد از وفات دیگری می تواند برای اولاد خود که تحت ولایت او می باشند وصی تعیین نماید تا بعد از فوت خود در نگاهداری و تربیت آنها مواظبت کرده و اموال آنها را اداره نماید. در این صورت ولی قهری هنگامی می تواند برای اولاد خود وصی تعیین نماید که ولی قهری دیگر، در قید حیات نباشد.
اختیارات وصی منصوب چگونه است؟
اختیارات وصی منصوب تابع مندرجات وصیت نامه موصی (پدر یا جدپدری) می باشد. ولی قهری می تواند کلیه اختیاراتی را که خود دارا بوده به وصی تفویض نماید، حتی می تواند اختیار تعیین وصی بعد از فوت وصی منصوب را بدهد.
در چه مواردی ولایت قهری ساقط می شود؟
ولایت قهری دردو صورت ساقط می شود :
- الف) حکم دادگاه (عزل) ،
- ب )علت قانونی بدون حکم (انعزال)
سقوط ولی قهری به موجب حکم دادگاه چگونه است:
در ماده 1184 قانون مدنی موانع ولایت ولی آمده است.میتوان موارد سقوط به حکم دادگاه را اینگونه بیان نمود
- عدم رعایت غبطه مولی علیه، بعنوان مثال تعدی و تفریط در امورمحوله و اختیارات
- خیانت
- تغییر جنسیت ولی قهری با عمل پزشکی به زن
در چه مواردی ولی قهری خود به خود از ولایت ساقط می شود؟
در صورت محجور شدن ولی قهری، ولایت او خود بخود بدون نیاز به حکم دادگاه از بین می رود .هنگامی که ولی قهری به جنون مبتلا شود نمی تواند بر محجور دیگر اختیاری داشته باشد. در این حالت ولایت تا زمان بهبودی به تعلیق در می آید. به سبب حجر ولی قهری ،دادستان در صورت عدم وجود ولی قهری دیگر یا وصی ، اقدام به تعیین قیم می نماید.
آیا ولایت قهری پس از سقوط قابل بازگشت است؟
در صورت رفع مانع ولایت ، ولایت بازمی گردد . مصلحت مولی علیه اینگونه اقتضاء می نماید سرپرستی و ادراه امور او به کسی واگذار گردد که به او نزدیکتر و رابطه عاطفی و عمیقی با او دارد.
در چه صورتی برای محجور امین تعیین می گردد؟
ضم امین در صورت کبر سن ولی قهری و یا بیماری و امثال آن اتفاق می افتد. هنگامی که ولی قهری به دلیل کبر سن توانایی اداره امور مولی علیه را به تنهایی نداشته باشد، شخصی مورد اعتماد از سوی دادگاه تعیین می شود تا با همکاری ولی قهری کارهای مربوط به مولی علیه را به سرانجام برساند. شاید بتوان گفت دلایل ذکر شده برای ضم امین حصری نیست و تمثیلی است و قاضی با توجه به مصلحت و غبطه مولی علیه مطابق قانون و فقه می تواند در موارد دیگر تصمیم به ضم امین بگیرد.
تعیین امین موقت چگونه است؟
امین موقت هنگامی تعیین می گردد که مانعی موقتی مانند حبس، غیبت، بیماری ای که ولی قهری عملا برای مدتی توانایی خود را ازدست داده باشد و امثالهم ، سبب عدم اداره امور مولی علیه توسط ولی قهری گردد. در این هنگام امین موقت جایگزین ولی قهری می گردد و به تنهایی در مورد امور مولی علیه تصمیم می گیرد . لازم به ذکر است در صورت رفع مانع امین موقت سمت خود را ازدست می دهد.
امین موقت به تنهایی می تواند امور محجور را اداره نماید و جایگزین ولی قهری می گردد اما امین منضم با همکاری ولی قهری به طور مشترک اداره امور محجور را برعهده دارند.
آیا دادستان می تواند بر ولی قهری نظارت داشته باشد؟
به دلیل حمایت از محجور و به منظور جلوگیری از سوءاستفاده و یا اقدامات مضر ولی قهری ( جدپدری)، دادستان می تواند اعمال جد پدری را تحت نظارت داشته باشد.
منبع: دفتر وکالت میرشاه
