وصیت نامه و دعوای تنفیذ وصیت نامه (به روزسانی 1403)

وصیت و تنفیذ وصیت نامه عادی

واژه وصیت مشتق از وصی به معنای وصل و پیوند است و به اعتبار اتصال تصرفات زمان حیات موصی به زمان پس از فوت، آن را وصیت نامیده اند.

وکیل پایه یک دادگستری سید احمد میرشاه محمد

جهت تعیین وقت ملاقات با وکیل میرشاه با شماره تلفن 09306061148 تماس فرمایید

ملاقات با تعیین وقت قبلی

مطابق مادۀ 825 ق.م: “وصیت بر دو قسم است : تملیکی و عهدی”. قانون مدنی به پیروی از فقهای امامیه تعریفی از وصیت که شامل وصیت تملیکی و عهدی باشد ارائه ننموده و از ابتدا آن را به دو قسم تقسیم کرده است. علت این امرآن است که هر یک از دو قسم وصیت تملیکی و عهدی طبیعت حقوقی مخصوصی را در بر دارد، اگرچه هردو مربوط به پس از فوت موصی باشد.(1)

انواع وصیت

از بین دو قسم وصیت، آنچه که موضوع مقاله حاضر می باشد، وصیت تملیکی، نحوه و چگونگی تنفیذ آن و بررسی دعوای تنفیذ وصیت نامه می باشد لذا نوع دیگر وصیت که همان وصیت عهدی می باشد، در این نوشتار مورد بررسی قرار نخواهد گرفت.

وصیت تملیکی

به موجب مادۀ 826 قانون مدنی: “وصیت تملیکی عبارتست از اینکه کسی عین یا منفعتی را از مال خود برای زمان بعد از فوتش به دیگری مجاناً تملیک کند. وصیت کننده موصی، کسی که وصیت تملیکی به نفع او شده است؛ وصی له، مورد وصیت “موصی به”و کسی که به موجب وصیت عهدی ولی بر مورد ثلث قرارداده می شود وصی نامیده می شود”.

ماهیت حقوقی وصیت تملیکی

وصیت تملیکی را باید یکی از عقود به شمار آورد چرا که در تعریف عقد می توان گفت که یک یا چند نفر در مقابل یک یا چند نفر دیگر تعهد بر امری می نمایند و یا مالی را تملیک می نمایند که مورد قبول آنها است. در وصیت تملیکی نیز همین امر اتفاق می افتد چراکه مالی از طرف موصی به موصی له تملیک می گردد و موصی له نیز آن را قبول می کند. بنابراین وصیت تملیکی به وسیله ایجاب از طرف موصی و قبول از طرف موصی له به عمل می آید زیرا عقد محقق می شود به توافق قصد و رضای طرفین به شرط مقرون بودن به چیزی که دلالت بر قصد نماید.

ایجاب و قبول در وصیت

ایجاب وصیت: عبارت از اعلام تملیک معلق به فوت، از طرف موصی به موصی له می باشد. (2)

قبول وصیت: قبول عبارت است از اعلام اراده موصی له به تملیک آنچه موصی برای پس از فوت خود به او تملیک نموده است.

ملاک از قبولی موصی له، بعد از فوت موصی می باشد. لذا اگر در زمان حیات موصی، وصیت تملیکی را قبول کرده باشد، وفق مادۀ 829 ق.م می تواند از وصیت خود رجوع کند حتی اگر موصی له، موصی به را قبض کرده باشد. تنها اثر قبول موصی له در زمان حیات موصی این است که اگر بعد از فوت موصی له به نظر خود باقی باشد، قبول مجدد لازم نیست. (3) این موضوع در مادۀ 830 ق.م هم به نحو ذیل منعکس گردیده است: “نسبت به موصی له، رد یا قبول وصیت بعد ازفوت موصی معتبر است. بنابراین اگر موصی له قبل از فوت موصی وصیت را رد کرده باشد، بعد از فوت می تواند آن را قبول کند و اگر بعد از فوت آن را قبول و وصی به را قبض کرد، دیگر نمیتواند آن را رد کند، لیکن اگر قبل از فوت قبول کرده باشد، بعد از فوت قبول ثانوی لازم نیست”.

رد وصیت

رد وصیت عبارتست از اعلام موصی له به نپذیرفتن آنچه را که موصی، به او تملک نموده است و به هر لفظ و فعلی که دلالت بر قصد و رضای به آن نماید واقع می شود. عدم رضایت موصی له بر وصیت کافی نیست. نکته مهم و شایان ذکر آنکه حق قبول به ورثه موصی له منتقل نمی شود. درصورتیکه موصی له قبل از آنکه وصیت را قبول یا رد کند فوت کند، حق قبول ، به ورثه از منتقل نمی شود. به عبارتی اگر موصی له پیش از قبولی فوت نماید، وصیت باطل می شود و قبولی حق مالی نیست که به ورثه موصی له برسد.(4)

شرایط مال مورد وصیت؛ شرایط موصی به

موصی به باید دارای شرایط زیر باشد:

1- مالیت و منفعت عقلانی داشته باشد.

2- قابلیت نقل و انتقال داشته باشد.

3- ملک موصی باشد؛ توضیح آنکه مطابق مادۀ 842 قانون مدنی وصیت به مال غیر ولو با اجازه مالک باطل است و این یک حالت منحصر به فرد در وصیت تملیکی فضولی است.

4-مورد وصیت باید متعلق حق شخص نباشد.

وصیت تا ثلث ترکه

به موجب مادۀ 843 قانون مدنی، وصیت به زیاده بر ثلث ترکه نافذ نیست مگر با اجازه وراث و اگر بعضی از ورثه اجازه کند فقط نسبت به سهم او نافذ است.”

دعوی تنفیذ وصیت نامه

در خصوص دعوی تنفیذ وصیت نامه نکات مهمی به شرح ذیل قابل ذکر و بررسی است.

1-برابر مادۀ 291 قانون امور حسبی، وصیت نامه عادی در صورتی قابلیت تایید و تنفیذ از طرف دادگاه را دارد که از ناحیه اشخاص ذینفع به صحت آن اقرار شود. در غیر این صورت دادگاه حق تایید و تنفیذ وصیت نامه را نخواهد داشت.

2- دعوی تنفیذ وصیت نامه صرفاً در خصوص وصیت نامه عادی (خود نوشت و سری) قابلیت طرح دارد، لذا درخصوص وصیت نامه رسمی، نمیتوان چنین طرح دعوایی نمود باید دعوای ابطال وصیت نامه رسمی را مطرح کرد.

3- دعوای تنفیذ وصیت نامه عادی باید به طرفیت کلیه وراث و همچنین موصی لهم اقامه شود وگرنه قابلیت استماع ندارد.

4- خواهان دعوی تنفیذ وصیت نامه عادی می تواند احد از وراثت و یا موصی له باشد. البته همان موصی له نیز می تواند یکی از وراث متوفی باشد.

5- چنانچه بعضی از اشخاص ذینفع (وراث) مفاد وصیت نامه را تنفیذ نمایند، صرفاً در حق همان گروه از وراث معتبر بود و این امر در حق کسانی که وصیت نامه را تنفیذ نکرده اند، موثر نخواهد بود.

6- مدارک لازم طرح دعوای تنفیذ وصیت نامه عبارتند از: وصیت نامه، گواهی انحصار وراثت و ترکه نامه که البته ذینفع می تواند به شهادت شهود، تحقیقات محلی و نظریه کارشناسان هم استناد نماید.

مرجع صالح برای رسیدگی به دعوای تنفیذ وصیت نامه

مرجع صالح برای رسیدگی به دعوای تنفیذ وصیت نامه، دادگاه عمومی حقوق می باشد.

محدود نمودن اعتبار وصیت نامه

رای دادگاه نخستین

به تاریخ 1402/00/00 در وقت فوق العاده جلسه شعبه … دادگاه عمومی حقوقی شهرستان … بتصدی امضاء کننده ذیل تشکیل است. پرونده فوق تحت نظر قرار دارد. دادگاه پس از بررسی اوراق و محتویات پرونده با اعلام ختم دادرسی و با استعانت از خداوند متعال به شرح آتی مبادرت به صدور رای می نماید.

در خصوص دعوای خانم… فرزند… با وکالت آقای احمد میرشاه محمد و خانم فرشته شهبازی به طرفیت 1- آقای …2- آقای … 3- خانم… فرزند … به خواسته: مبنی بر تنفیذ وصیت نامه شرعی خودنوشت مورخ 1378/00/00 مرحوم … نظر به اینکه وفق گواهی حصر وراثت مورخه 1402/00/00 صادره از شعبه … شورای حل اختلاف شهرستان مشخص است وصیت نامه موصوف در مهلت قانونی به مرجع حصر وراثت تقدیم نگردیده و بر مبنای قسمت اخیر ماده 249 از قانون امور حسبی هر وصیت نامه ای (جز وصیت نامه رسمی و سری) که خارج از فرجه قانونی ابراز شود از درجه اعتبار ساقط می باشد و نظر به اینکه وصیت نامه موضوع این دعوا فاقد اوصاف سری و رسمی می باشد لذا وفق نص قانون از درجه اعتبار ساقط بوده و لذا دعوی مطروحه به کیفیت فعلی قابلیت استماع نداشته لذا دادگاه مستنداً به ماده 2 از قانون آیین دادرسی مدنی قرار عدم استماع دعوی را صادر و اعلام می دارد. رای صادره ظرف بیست روز پس از ابلاغ قابل اعتراض و رسیدگی در دادگاه های تجدید نظر استان البرز می باشد.

رئیس شعبه … دادگاه عمومی حقوقی شهرستان …

در فرجه قانونی با تقدیم دادخواست تجدید نظر خواهی و اقامه دلایل، توسط وکلای خواهان نسبت به رای صادره اعتراض می گردد متعاقباً دادگاه تجدید نظر استان البرز با قبول اعتراض به شرح زیر مبادرت به انشاء رای می نماید

رای شعبه … دادگاه تجدید نظر استان البرز

در خصوص تجدید نظر خواهی خانم … با وکالت آقای احمدمیرشاه محمد و خانم فرشته شهبازی نسبت به دادنامه شماره … مورخ 1402/00/00 مندرج در پروندهه کلاسه 0200000 صادره از شعبه …. دادگاه حقوقی … که به موجب آن راجع به دعوی مطروحه از سوی تجدید نظرخواه مبنی بر تنفیذ وصیت نامه خود نوشت مورخ 78/00/00 بنا بر استدلال مندرج در دادنامه قرار عدم استماع دعوا صادر گردید. با بررسی اوراق پرونده لایحه اعتراضی وکلای نامبرده و مندرجات دادنامه مذکور اعتراض نامبرده وارد به نظر می رسد. زیرا بموجب نظریه شورای نگهبان به شماره 2639 مورخ 67/8/4 محدود نمودن اعتبار وصیت نامه به مدت سه ماه مذکور در ماده 294 قانون امور حسبی خلاف موازین شرع است. بنابراین دادگاه به استناد ماده 353 قانون آیین دادرسی مدنی ضمن نقض دادنامه معترض عنه پرونده را جهت رسیدگی به مرجع نخستین اعاده می نماید. این رای قطعی است.

رئیس شعبه … دادگاه تجدید نظر استان البرز                                                                                  مستشار شعبه … دادگاه تجدید نظر استان البرز

قواعد تنظیم وصیت نامه

در قانون امور حسبی یرای وصیت نامه قابل پذیرش دادگاه سه شکل پیش بینی شده است:

1. وصیت نامه خودنوشت
2. وصیت نامه رسمی
3. وصیت نامه سری

هر سند که خارج از این سه شکل باشد، به عنوان وصیت نامه پذیرفته نمی شود، هر چند که اصالت آن مورد تردید و انکار قرار نگیرد. با وجود این، هرگاه اشخاص ذینفع (ورثه) به وجود وصیت نامه اعتراف کنند، دادگاه آن را رد نمی کند.(5) در این بین وصیت نامه رسمی، قدرت اثباتی و اجرایی داشته و اعتبار آن از بین نمی رود. توان اثباتی دو شکل دیگر وصیت نامه منوط به حصول شرایطی است که ذیلاً توضیح داده شده است.

وصیت نامه خود نوشت

در بین انواع وصیت نامه ها، وصیت نامه خود نوشت رایج تر و متداول تر است. لیکن تنظیم این نوع وصیت نامه قواعدی دارد که اگر رعایت نشود وصیت نامه خودنوشت را از اعتبار می اندازد.

از منظر قانون امور حسبی وصیت نامه خودنوشت، وصیت نامه ای است که: “تمام آن به خط موصی نوشته شده و دارای تاریخ روز و ماه و سال به خط موصی بوده و به امضاء او رسیده باشد”. بنابراین شخصی که سواد خواندن و نوشتن ندارد، یا به دلیل نابینایی و ناتوانی قادر به نوشتن نیست، نمی تواند وصیت نامه خود نوشت تنظیم کند.

مهر و اثر انگشت موصی جانشین امضاء او نمی شود و وصیت نامه خود نوشت را کامل نمی کند. تغییر هایی که بعد از امضاء وصیت نامه در آن داده می شود در واقع وصیت نامه جدیدی است که باید امضاء شود و دارای تاریخ باشد، وگرنه از اعتبار وصیت نامه خود نوشت بی بهره است.

منابع:

1-امامی سید حسن- حقوق مدنی جلد 3-صفحه 75-انتشارات اسلامیه- چاپ سی و هشتم ؛1392

2- امامی سید حسن- حقوق مدنی جلد 3-صفحه 79-انتشارات اسلامیه- چاپ سی و هشتم ؛1392

3- کاتوزیان ناصر-قانون مدنی در نظم حقوق کنونی- صفحه 514-انتشارات میزان-چاپ چهل و یکم-1393

4- امامی سید حسن- حقوق مدنی جلد 3-صفحه 87-انتشارات اسلامیه- چاپ سی و هشتم ؛1392

5- کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی، شفعه وصیت ارث، ص 125، انتشارات میزان، چاپ بیست و پنجم، 1394

6- – کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی، شفعه وصیت ارث، ص 126 و 127، انتشارات میزان، چاپ بیست و پنجم، 1394

تهیه وتنظیم: دفتر وکالت میرشاه