تامین دلیل چیست؟ ⚖️ نحوه درخواست تامین دلیل و شرایط آن (1403)

تامین دلیل یکی از تاسیسات مهم در آیین دادرسی مدنی است که آگاهی و اشراف به آن می تواند در چگونگی و کیفیت طرح دعوا موثر باشد و چه بسا در صورت عدم رعایت آن ممکن است بعد ها طرح دعوا به علت از بین رفتن یا عدم دسترسی به ادله ممکن و میسر نباشد، بنابراین موضوع کوتاه نوشت پیش رو به موضوع تامین دلیل، شیوه درخواست و نیز اهمیت آن اختصاص می یابد.

کاربرد تامین دلیل

تامین دلیل یعنی در امنیت قراردادن دلیلی است که وجود دارد. به عنوان مثال اگر به ملکی مسکونی خسارت وارد آید و مالک قصد اقامه دعوا علیه عامل خسارت را داشته باشد، برای پیروزی در دعوا، باید ورود خسارت به ملک را اثبات نماید و این امر، علی القاعده در صورتی امکان پذیر است که در زمان رسیدگی دادگاه، ویرانی ها وجود داشته باشد تا قابل احراز باشد. بنابراین، اگر مالک تامین دلیل نکند یا باید از تعمیر ملک تا آن زمان خودداری کند و از استفاده ملک محروم بماند و یا آنرا تعمیر کند و به شکست دعوای خسارت تن دهد. اما مالک می تواند با درخواست تامین دلیل، ترتیبی دهد که میزان و نوع خسارت وارده به ملک توسط مامور دادگاه در صورتجلسه مربوطه نوشته، کارشناسی نیز انجام شود تا با مدارک لازم، در داگاهی که به دعوای خسارت رسیدگی می کند ارائه و به آن استناد کرد. در زمینه ملک و زمین هر سوالی دارید میتوانید به صفحه بهترین وکیل ملکی کرج مراجعه کنید.(1)

نمونه دیگر آنکه در مواردی به لحاظ وضعیت جانی یا کهولت شهود خواهان این احتمال را می دهد که شاهد یا شهود تا زمان تشکیل جلسه رسیدگی فوت نماید یا ممکن است به لحاظ مهاجرت یا خروج از کشور امکان دسترسی به آنها میسر نباشد شهادت شهود توسط دادگاه در قالب تامین دلیل، تامین می گردد که براین اساس در زمان رسیدگی دیگر نیازی به حضورشهود نخواهد بود. درواقع در صورت عدم تامین دلیل ممکن است شهود در جلسه رسیدگی به دلیل فوت یا مهاجرت و خروج از کشور، حضور نیابد و این امر احتمال موفقیت در دعوا را بشدت کاهش خواهد داد.

مطلب مرتبط: تامین خواسته چیست؟

تامین دلیل در قانون آیین دادرسی مدنی

ماده 149 قانون آیین دادرسی مدنی برهمین اساس به نحو کاملا واضح و روشنی اهمیت تامین دلیل را به شرح زیر بیان می کند: “در مواردی که اشخاصی ذینفع احتمال دهند که در آینده استفاده از دلایل و مدارک دعوای آنان از قبیل تحقیق محلی و کسب اطلاع از مطلعین و استعلام نظر کارشناسان یا دفاتر تجاری یا استفاده از قرائن و امارات موجود در عمل یا دلایلی که نزد طرف دعوا یا دیگری است، معتذر یا متعسر خواهد شد، می تواند از دادگاه درخواست تامین آنها را بنماید. مقصود از تامین دلیل در این موارد فقط ملاحظه و صورت برداری از اینگونه دلایل است.”

همانگونه که در ذیل مادۀ فوق آمده است، تامین دلیل صرفاً در راستای تامین و حفظ و در امان نگه داشتن دلایل موجود به منظور استفاده از آنها در آینده می باشد، بنابراین تامین دلیل هرگز به معنی حقانیت تامین کننده دلیل نبوده و لذا تشخیص درجه ارزش آن دو موارد استفاده، با دادگاه خواهد بود.

تامین دلیل وفق مادۀ 150 ق.آ.د.م می تواند در هنگام دادرسی یا قبل از اقامه دعوا انجام شود که معمولاً ذینفع آن را با توجه به اهمیت حفظ دلایل و بیم از دست رفتن آن ها یا پیش از طرح دعوا انجام می دهد.

درخواست تامین دلیل

در قانون آیین دادرسی مدنی در خصوص تامین دلیل عبارت “درخواست” استفاده گردید، اما معمولاً تامین دلیل در قالب دادخواست تنظیم می گردد فلذا تمام موارد لازم درخصوص تنظیم دادخواست از قبیل مشخصات خواهان-خوانده، موضوع خواسته (که همان تامین دلیل می باشد) باید به درستی و به دقت قید و درج گردد ضمن آنکه در مادۀ 151 موضوع دعوایی که برای اثبات آن درخواست تامین دلیل می شود (از قبیل مطالبه خسارت و…) و نیز اوضاع و احوالی که موجب درخواست تامین دلیل شده است (مانند ضرورت تعمیر ملک مسکونی جهت سکونت یا احتمال فوت یا مهاجرت و خروج از کشور و عدم امکان استماع شهادت آن ها در جلسه رسیدگی) باید قید گردد.

مرجع تقدیم دادخواست تامین دلیل

مطابق با بند چهارم مادۀ 9 قانون شورای حل اختلاف مصوب 1394 دادخواست تامین دلیل باید به شورای حل اختلاف حوزه ای که دلایل و امارات مورد درخواست در حوزه آن واقع شده، تقدیم شود. نکته مهم آنکه این حوزه الزاماً حوزه ای نیست که به اصل دعوا در آینده قرار است رسیدگی نماید فلذا، مرجع رسیدگی به اصل دعوا ممکن است حوزه قضایی دیگری باشد.

احضار طرف مقابل جهت تامین دلیل

وفق مادۀ 152 قانون پیش گفته دادگاه طرف مقابل را برای تامین دلیل احضار می نماید اما عدم حضور او مانع تامین دلیل نیست. البته در مواردی که موضوع دارای فوریت باشد، دادگاه بدون احضار طرف اقدام به تامین دلیل می نماید.

مجری قرار تامین دلیل

پس از صدور قرار تامین دلیل، شعبه مرجوع می تواند آن را به دادرسی علی البدل یا مدیر دفتر دادگاه ارجاع دهد، البته به دستور مادۀ 153 همان قانون در صورتی که فقط تامین دلیل مبنای حکم دادگاه قرار گیرد، در این حالت خود قاضی صادر کننده رای باید شخصاً اقدام نماید یا گزارش تامین دلیل موجب وثوق دادگاه باشد، اشکال نص مزبور در این است که دادگاه معمولاً در زمانی که دلایل باید تامین شود نمی تواند پیش بینی نماید که مبنای حکمی را که در آینده صادر خواهد شد، تنها دلایل موضوع تامین تشکیل می دهد تا قرار را شخصاً اجرا نماید. در عمل نیز اجرای قرار به مدیر دفتر ارجاع می شود.(2)

قرار تامین دلیل در هر صورت و به نحو قهری قابل اجراست، لذا اگر برای مثال معاینه محل و یا کارشناسی از محلی که دادگاه در قرار تصریح نموده با مخالفت متصرف روبه رو گردد. پس از احراز ترتیبی می دهد که قرار با کمک مامورین نیروی انتظامی و… اجرا شود.(3)

منابع:

1- شمس عبدالله، آیین دادرسی مدنی،جلد 3، نشر دراک، چاپ سی و چهارم، 1396

2- شمس عبدالله، آیین دادرسی مدنی، جلد 3، نشر دراک، چاپ سی و چهارم، 1396

3- شمس عبدالله، ادله اثبات دعوا، نشر دراک، چاپ سی و پنجم، 1402

دپارتمان دعاوی حقوقی دفتر وکالت میرشاه