منافع ممکن الحصول چیست؟ (آپدیت 1403)
فهرست محتوا
تعریف منافع ممکن الحصول
در قوانین تعریفی از منافع ممکن الحصول نارائه نشده است، اما در دکترین حقوقی تعاریف مختلف و تقریباً مشابهی از این نهاد حقوقی صورت گرفته است. به موجب نظریه شماره 7904/7 مورخه 1383/10/21 اداره حقوقی قوه قضائیه :” منافع ممکن الحصول منافعی هستند که مقتضی وجود آنها حاصل شده است مانند درختانی که شکوفه دارند و این شکوفه ها مقتضی میوه دادن است و میوه منفعت درختان به شمار می آید چرا که به حکم عادت در آینده ایجاد می شوند و اینگونه منافع را عرف و قانون در حکم موجود می داند و چنانچه کسی اینگونه منافع را تلف کند باید خسارت ناشی از این اقدام را جبران کند.” همچنین اگر شخصی اقدام به سرقت خودرو تاکسی شخصی نماید و مالک به مدت 6 ماه از کار کردن با تاکسی مسروقه محروم گردد این امر نیز تحت عنوان منافع ممکن الحصول قابل بررسی و مطالبه می باشد.
وکیل پایه یک دادگستری سید احمد میرشاه محمد
برای تعیین وقت ملاقات با وکیل میرشاه با شماره تلفن 09306091148 تماس حاصل فرمایید
ملاقات با تعیین وقت قبلی
خسارت های وارده ناشی از جرم
وقتی جرمی ارتکاب می یابد و شخصی از جرم ارتکابی متضرر می گردد عدالت اقتضاء می نماید که مرتکب جرم علاوه بر تحمل مسئولیت کیفری، کلیه ضررها و خسارات مجنی علیه را جبران نماید. از جمله خساراتی که در نتیجه وقوع جرم ممکن است بر مجنی علیه تحمیل گردد منافع ممکن الحصول است که وفق ماده 14 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392 قابل مطالبه دانسته شده است.
البته به صرف طرح شکایت کیفری دادگاه کیفری وظیفه ای نسبت به رسیدگی به دعوای منافع ممکن الحصول و نیز زیان های مادی و معنوی ندارد بلکه این امر مستلزم آن است که پس از ارجاع پرونده به دادگاه کیفری و تا قبل از اعلام ختم دادرسی، دادخواست خود را تسلیم دادگاه نماید و این امر به موجب ماده 15 همان قانون، مستلزم رعایت تشریفات آیین دادرسی مدنی است. این امر موجب می شود که دادگاه کیفری همزمان با صدور حکم مجازات نسبت به ضرر و زیان ناشی از تفویت منافع ممکن الحصول هم اعلام نظر نماید.
یکی از نویسندگان در بحث منافع ممکن الحصول متعقد است که اگر کلمه “ممکن” در مقابل کلمه “محال” و در نتیجه “ممکن الحصول” در مقابل “ممتنع الحصول” قرار گرفته باشد قلمرو این ضرر و زیان به طور غیرمعقول گسترش می یابد زیرا هرآنچه که محال و ممتنع نباشد، لاجرم ممکن خواهد بود. نویسنده در ادامه معتقد است که این معنی وسیع کلمه مورد نظر مقنن نبوده و قلمرو منافع ممکن الحصول نمی تواند تا این حد نامعقول و غیرمتعارف گسترش یابد. مراد از منافع ممکن الحصول مذکور در ماده 9 قانون آیین دادرسی کیفری (ماده 14 فعلی) منافعی است که در زمان وقوع جرم منشأ حقوقی داشته و مدعی خصوصی از آن محروم شده است.(1)
مطلب مرتبط: الزام به ثبت رسمی معاملات اموال غیر منقول
عدم النفع چیست؟
در کنار منافع ممکن الحصول، نوعی از منفعت مورد بررسی قرار می گیرد که اصطلاحاً عدم النفع نامیده می شود اداره حقوقی قوه قضائیه در همان نظریه یاد شده در خصوص عدم النفع اشعار می دارد:”…منافعی هستند که به احتمال در آینده ایجاد می شوند. مثل فوت شدن منفعتی که از انجام به موقع یک تعهد می توانست حاصل آید. مثلاً خریدار آرد نتوانسته آن را به موقع تحویل بگیرد و شیرینی پخته و آن را بفروشد و حال شیرینی در بازار با نزول قیمت روبرو شده است و از این جهت سود کمتری عاید خریدار می شود و قسمتی از این سود احتمالی از دست وی رفته است، که این را عدم النفع می گویند. در حقوق کنونی ایران از این قبیل منافع تحت عنوان عدم النفع یاد شده و قابل مطالبه نیستند.
منافع ممکن الحصول در آیین دادرسی کیفری مصوب 1392
در خصوص منافع ممکن الحصول دو نکته از تبصره 2 ماده 14 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392 برخی نویسندگان حقوقی بر این باورند که:
الف – منافع ممکن الحصول را قانونگذار به عنوان ضرر شناخته و قابل مطالبه دانسته است.
ب – محرومیت فرد از منافع ممکن الحصول باید ناشی از رفتار مجرمانه باشد.(2)
علی رغم بند (ب) نگارنده معتقد است؛ منافع ممکن الحصول ناشی از تقصیر نیز قابل مطالبه است. در دادنامه شماره 9309982290400505 مورخ 1394/09/30 شعبه چهارم دادگاه عمومی حقوق رباط کریم که در شعبه 16 دادگاه تجدید نظر استان تهران تایید شده است ملاحظه می گردد: “عدم استفاده از تاکسی در مهلت توقیف و تعمیر آن، که به علت تصادف با وسیله نقلیه ایجاد شده است، از مصادیق منافع ممکن الحصول بوده و خسارت مربوطه از مقصر حادثه قابل مطالبه است”. (منبع سامانه ملی آرای قضایی)
شرایط مطالبه منافع ممکن الحصول
وفق تبصره 2 ماده 14 قانون آیین دادرسی کیفری می توان شرایط زیر را برای مطالبه منافع ممکن الحصول در نظر گرفت:
1 – مستداً به تبصره یاد شده منافع ممکن الحصول تنها به مواردی اختصاص دارد که صدق اتلاف نماید. نکته یاد شده در نتیجه ایراد شورای نگهبان و برای تأمین نظر آن شورا بدین شکل تنظیم شده است. از نظر شورای نگهبان ” منافع ممکن الحصول اختصاص به مواردی دارد که صدق اتلاف کند مانند کسی که از قبل برای کاری اجیر شده باشد.” (3)
2 – منافع ممکن الحصول مورد مطالبه در نیتجه یک جرم تعزیری منصوص شرعی و یا به موجب یک جرم مستلزم پرداخت دیه، از بین نرفته باشد. به عبارتی در صورت صدور حکم به تعزیر منصوص شرعی و یا پرداخت دیه نمی توان همزمان به منافع ممکن الحصول نیز رأی داد.
بنابراین در صورتیکه راننده ای با عابر پیاده تصادف نماید و دادگاه در خصوص عابر پیاده مصدم و مجروح رای به پرداخت دیه بدهد، شخص عابر نمی تواند از بابت اینکه مثلاً راننده تاکسی بوده و در مدت مذکور نتوانسته است از تاکسی خود انتفاع لازم را ببرد مطالبه منافع ممکن الحصول از این جهت نماید. بدیهی است اگر جرم ارتکابی مستلزم حد، قصاص یا تعزیر غیرمنصوص شرعی باشد حکم به پرداخت منافع ممکن الحصول داده خواهد شد.(4) لذا در همان مثال فوق اگر شخص عمداً دست یا پای کسی را قطع نماید و در نتیجه این جرم عمدی مجنی علیه نتواند از خودروی تاکسی خود انتفاع لازم را ببرد ضمن مطالبه قصاص عضو، امکان مطالبه منافع ممکن الحصول نیز وجود دارد.
تبصره 2ماده 14 قانون آیین دادرسی کیفری که به شورای نگهبان ارسال شده بود مقرر می داشت:”هزینه های متعارف درمان که مازاد بر دیه باشد مطابق با نظر کارشناس یا بر اساس سایر ادله قابل مطالبه است.” که پس از اصلاح به شکل فعلی که مورد بحث قرار گرفت، در آمد.
همچنین شایسه ذکر است که تباصر ماده مرقوم به موجب ایراد شورای نگهبان اصلاح گردید. در واقع در لایحه آیین دادرسی کیفری که به شورای نگهبان فرستاده شد در ماده 14 آن لایحه مقرر می داشت:” شاکی می تواند جبران تمام ضرر و زیان های مادی، ومعنوی و منافع ممکن الحصول ناشی از جرم را مطالبه کند”.
خسارت معنوی یا زیان معنوی چیست؟
زیان معنوی یا خسارت معنوی در تبصره یک ماده 14 قانون آیین دادرسی کیفری چنین تعریف شده است:
تبصره 1- زیان معنوی عبارت است از صدمات روحی یا هتک حیثیت و اعتبار شخصی، خانوادگی یا اجتماعی است. دادگاه می تواند علاوه بر صدور حکم به جبران خسارت مالی به رفع زیان از طرق دیگر از قبیل الزام به عذرخواهی و درج حکم در جراید و امثال آن حکم نماید.
منابع:
1 – آخوندی محمود، آیین دادرسی کیفری جلد اول، چاپ نهم، 1374، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ص 317 و 318
2 – هدایتی محبوب ابوالفضل، اسلامی محمد حسن، نقدی بر ماده 14 قانون آیین دادرسی کیفری، 1398، فصلنامه پژوهش حقوق خصوصی، سال هفتم به شماره 26
3 – خالقی علی، نکته ها در آیین دادرسی کیفری، چاپ یازدهم، نشر دانش، 1397، ص 44
4 – خالقی علی، نکته ها در آیین دادرسی کیفری، چاپ یازدهم، نشر دانش، 1397، ص 44
