صلح و سازش چیست؟ صلح و سازش در دعاوی حقوقی
فهرست محتوا
صلح در لغت به معنی سازش کردن، آشتی و توافق است. در اصطلاح حقوقی نیز صلح به‌منظور دفع ترافع و پایان بخشیدن به دعاوی بکار می‌رود.هدف اصلی از صلح توافق و سازش است. زمانی که اشخاص بخواهند به اختلافات خود پایان دهند و از اقامه دعوی و مراجعه به دادگاه و از اتلاف زمان و هزینه جلوگیری کنند، صلح و سازش بهترین مسیر است .به‌موجب صلح معمولا هر یک از طرفین بخشی از حقوق و ادعاهایی خود صرف‌نظر می‌کند و یا امتیازاتی را برای یکدیگر قائل می‌شوند.
ماده 752 قانون مدنی دررابطه‌با صلح این‌چنین بیان می‌کند: “صلح ممکن است یا در مورد رفع تنازع موجود و یا جلوگیری از تنازع احتمالی در مورد معامله و غیر آن واقع شود”.
در واقع، در مفهوم و جوهر صلح نوعی تسالم یا به بیان دیگر گذشت‌های متقابل وجود دارد، یعنی در هر مورد که وجود حقی بین دو نفر مشتبه است، مورد نزاع قرار گرفته است یا هدف این است که از تنازع احتمالی پرهیز شود، عقدی که بر این مبنا و گذشت‌های متقابل بین طرفین واقع می‌شود، صلح است. هرچند که نتیجه آن و وسیله تسالم، ایجادحق یا انتقال یا اسقاط آن باشد. (کاتوزیان، عقودمعین، ص۳۷۲)
آیا درخواست صلح اقرار به بی‌حقی محسوب می‌شود؟
ماده 755 قانون مدنی در این باره این‌گونه مقرر کرده است: “صلح با انکار دعوا نیز جایز است. بنابراین درخواست صلح اقرار محسوب نمی‌شود. ” با وجود این ماده واضح است که می‌توان، هم زمان با انکار ادعای خواهان و مدعی حق تقاضای صلح و سازش نمود. این امر به معنای اقرار به بی‌حقی یا اشتغال ذمه نیست.
صلح دعاوی تا چه میزان اعتبار و قطعیت دارد؟
ماده 761 قانون مدنی، صلح را قاطع بین طرفین می‌داند: “صلحی که در مورد تنازع یا مبنی بر تسامح باشد، قاطع بین طرفین است و هیچ‌یک نمی‌تواند آن را فسخ کند. اگرچه با ادعای غبن باشد مگر در صورت تخلف شرط یا اشتراط خیار.”
براین‌اساس صلحی که به‌منظور رفع تنازع واقع می‌شود، قاطع دعوا است و مانند حکم از اعتبار امر مختومه برخوردار است. بدین معنی که نمی‌توان حقوقی را که به‌موجب مفاد عقد صلح اسقاط یا انتقال‌داده‌شده و یا به نحوی از انحا در خصوص آن توافق حاصل شده، موضوع دعوی قرارداد.
بنابراین به‌موجب صلح و سازش، حق اقامه دعوی دررابطه با موضوع صلح از طرفین ساقط خواهد شد و در صورت طرح آن قابل ایراد و اعتراض با استناد به صلح پیشین است. همچنین اگر صلح به‌منظور اسقاط و یا انتقال پاره‌ای از حقوق منعقد شده باشد، مانند اینکه شخص حق، مطالبه طلب خود را از دیگری یا حق انتفاع و مانند این‌ها را ساقط کند. در این فرض، اگر دعوایی بر مبنای مطالبه حق ساقط شده اقامه شود، می‌توان به صلحی که نتیجه آن اسقاط حق است، به‌عنوان دفاع ماهوی، استناد کرد و دادگاه، در صورت احراز وقوع صلح، مدعی را به بی‌حقی محکوم می‌کند.
آیا امکان صلح دعاوی آینده وجود دارد؟
بر اساس ماده 766 قانون مدنی: “اگر طرفین به‌طورکلی تمام دعاوی واقعیه و فرضیه خود را به صلح خاتمه داده باشند، کلیه دعاوی داخل در صلح محسوب است. اگرچه منشا دعوا در حین صلح معلوم نباشد مگر اینکه صلح به‌حسب قرائن شامل آن نگردد.” به‌عنوان‌مثال قربانی حادثه‌ای که با مسئول آن یا مؤسسه بیمه صلح کرده است، تنها درباره آثاری از حادثه توافق کرده که در زمان صلح موجود بوده و به آن آگاهی داشته است. بنابراین زیان‌ها و صدمه‌هایی که بعدها در اثر حادثه و جراحات حاصل از آن ناشی می‌شود و در زمان صلح موردتوجه نبوده است، مشمول آن قرارداد نخواهد بود. اگر اینکه به طور صریح شرط شود که صلح شامل همه زیان‌های موجود در آینده نیز هست.
آیا همه دعاوی را می‌توان به صلح خاتمه داد؟
برای پاسخ به این سوال و روشن شدن موضوع چند مورد را بررسی می‌کنیم.
صلح دعوی مبتنی بر معامله باطل
براساس ماده 765 قانون مدنی: “صلح دعوا مبتنی برمعاملهی باطله باطل است.” بدین ترتیب هرگاه دو نفر اختلافات ناشی از عقد بیع فیما بین خود را اعم از خیارات، حق شفعه و… به صلح خاتمه دهند سپس معلوم شود، بیع از اساس باطل بوده، صلح آنان نیز باطل است. چون وجود صلح فرع بر درستی بیع است و جنبه تبعی دارد. با معلوم شدن بطلان بیع موضوع صلح نیز منتفی است.
ماده ۷۶۷ قانون مدنی مقرر نموده: “اگر بعد از صلح معلوم گردد که موضوع صلح منتفی بوده است،صلح باطل است.”
اگر طرفین دعوا آن را به صلح خاتمه دهند ولی بعدا معلوم شود که درباره آن حکم قطعی صادر شده است. عن یقبل از انعقاد عقد صلح، دادگاه حکم قطعی صادر کرده باشد، صلح باطل است. بدین ترتیب صلح مبتنی برمعامله باطله در واقع صورت خاصی از صلح بدون موضوع است.
صلح دعوای ناشی از بطلان معامله
چنین صلحی صحیح است. این دعوی در دو مورد متصور است:
- معامله‌ای واقع شده است و یکی از دو طرف ادعای بطلان آن را دارد و دوطرفه، این دعوا را به صلح خاتمه می‌دهند.
- بطلان معامله محرز است ولی دعوای ناشی از آثار این بطلان مانند خسارت وارده ناشی از بطلان، دعوای مربوط به بازگرداندن عوضین به صلح منتهی می‌شود.
در هر دو مورد مذکور، طرفین می‌توانند آگاهانه در خصوص موضوع دعوی صلح کنند.
صلح دعوای خصوصی ناشی از جرم
به‌موجب ماده 756 قانون مدنی: “حقوق خصوصی که از جرم تولید می‌شود، ممکن است، مورد صلح واقع شود. ”
در جرایم قابل گذشت و جنبه خصوصی جرایم غیرقابل‌گذشت، زیان‌دیده می‌تواند با متهم در خصوص زیان‌های ناشی از جرم صلح کند. باید توجه داشت که چنین صلحی موجب ازبین‌رفتن جنبه عمومی جرم نخواهد بود ولی می‌تواند از موجبات تخفیف مجازات باشد.
باوجود این در جرائمی که تعقیب جرم منوط به شکایت مدعی خصوصی است، صلح و سازش باعث ازبین‌رفتن دعوای عمومی نیز می‌شود.
نکته: صلح درباره حقوق خصوصی ناشی از جرم ناظر به بعد از وقوع جرم است. زمانی که حق مدعی خصوصی نیز تحقق‌یافته است. زیرا قبل از وقوع جرم حقی به وجود نیامده بنابراین نمی‌تواند، موضوع صلح باشد. به‌علاوه نفوذ چنین صلحی موجب تشویق افراد به ارتکاب بزه می‌شود و از این‌جهت خلاف نظم عمومی است.
بطلان صلح نامشروع
اشخاص همه حقوق خود را نمی‌توانند موضوع صلح قرار دهند. به‌عنوان‌مثال هیچ‌کس نمی‌تواند حق ولایت قهری خود بر صغیر یا حق حضانت خود را ساقط یا به دیگری انتقال دهد. اما والدین می‌توانند نسبت به حضانت فرزند با یکدیگر توافق کنند. یا زوجه نمی‌تواند حق نفقه خود را اسقاط کند اما می‌تواند در خصوص میزان آن با زوج به توافق برسد و صلح کنند.
بنابراین صلحی که موضوع آن قابل اسقاط و قابل انتقال نباشد و یا با نظم عمومی در تعارض باشد، همچنین صلح بر امور نامشروع و غیرقانونی باطل است.
مطلب مرتبط: وکیل حضانت در کرج
چه زمانی می‌توان برای انعقاد صلح اقدام کرد؟
اقدام طرفین برای رسیدن به یک توافق و صلح می‌تواند زمانی باشد که اموال و حقوق موجود هستند اما اختلاف و دعوایی نسبت به آن مطرح نیست. برابر ماده ۷۶۶ قانون مدنی: “اگر طرفین به‌طورکلی تمام دعاوی واقعیه و فرضیه خود را به صلح خاتمه داده باشند کلیه دعاوی داخل در صلح محسوب است اگرچه منشا دعوی در حین صلح معلوم نباشد مگر اینکه صلح به‌حسب قرائن شامل آن نگردد.”
هدف اشخاص از چنین صلحی پیشگیری از اقامه دعوی در آینده است.
هم چنین اشخاص می‌توانند زمانی که نسبت به موضوعی اختلاف ایجاد شده اعم از اینکه دراین‌خصوص در مراجع صالح اقامه دعوی شده باشد یا خیر، برای انعقاد صلح با طرف مقابل اقدام نمایند.صلح پیش از اقامه دعوی
صلح قبل از اقامه دعوی در ماده 186 قانون آیین دادرسی مدنی پیش‌بینی‌شده است:
“هرکس می‌تواند در مورد هر ادعایی از دادگاه نخستین به طور کتبی درخواست نماید که طرف او را برای سازش دعوت کند.”
در صورت درخواست صلح بنابراین ماده طرف مقابل را برای سازش دعوت می‌کند. هیچ الزامی برای حضور وی در دادگاه نیست و می‌تواند به‌صورت ضمنی با خودداری از حضور در دادگاه و یا صریحا با ارسال لایحه و یا با حضور در دادگاه اعلام کند که حاضر به سازش نیست. هرگاه سازش حاصل شد، برابر مقررات سازش در دادگاه عمل می‌شود که در ادامه مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
صلح پس از اقامه دعوی
بر اساس ماده ۱۷۸ قانون آیین دادرسی مدنی: ” طرفین دعوی در هر مرحله از دادرسی می‌توانند دعوای خود را به طریق سازش خاتمه دهند.”
پس از اقامه دعوی وکلای اصحاب دعوی و حسب مورد دادگاه یا شورای حل اختلاف نیز اصحاب دعوی را به صلح تشویق می‌کنند.
باید توجه داشت که اگر قصد صلح دارید باید پیش از صدور رای قاطع به آن دست‌یافت. زیرا پس از صدور رای، به‌موجب اعتبار آرای محاکم و منتفی شدن موضوع، امکان سازش راجع به دعوای مطروحه وجود ندارد. در این مقطع افراد می‌توانند در خصوص محکوم به (حکم صادره توسط دادگاه) صلح کنند. مصالحه در هر زمانی که باشد ممکن است در دادگاه یا خارج از دادگاه به عمل آید:
صلح در دادگاه
اگر طرفین در دادگاه به توافق برسند و تمایل به صلح داشته باشند، موضوع سازش و شرایط آن از جمله تعهدات و … در صورت مجلس، نوشته می‌شود و به امضای طرفین می‌رسد. دادگاه بر اساس مفاد آن اقدام به صدور گزارش اصلاحی می‌نماید. گزارش مذکور بر اساس ماده ۱۸۴ قانون آیین دادرسی مدنی مانند احکام لازم‌الاجرا است.
صلح خارج از دادگاه
قبل از اقامه دعوی یا پس از آن سازش خارج از دادگاه امکان‌پذیر است. برای این منظور طرفین می‌توانند با مراجعه به دفاتر اسناد رسمی از سردفتر بخواهند، بین آن‌ها سازش نامه تنظیم نماید. اگر دعوی در دادگاه مطرح باشد، با ارائه سازش نامه مذکور، دادگاه ختم موضوع را اعلام و مبادرت به صدور گزارش اصلاحی می‌نماید.
اگر طرفین خود و بدون حضور در دفتر اسناد رسمی اقدام به تنظیم سازش نامه نمایند و دعوی در دادگاه مطرح باشد برای اینکه دادگاه بتواند مطابق با آن مبادرت به صدور گزارش اصلاحی کند لازم است طرفین در دادگاه حاضر شده و به صحت آن اقرار کنند. در غیر این صورت، دادگاه بدون توجه به مندرجات سازش نامه، دادرسی را ادامه می‌دهد.
اثر نسبی صلح
اثر عقد صلح نسبی و محدود به کسانی است که آن را منعقد کرده‌اند بنابراین اگر در دعوایی خواهان و یا خواندگان متعدد باشند و یا اختلاف میان چند نفر باشد، میان دو نفر از آنان صلح شود این عقد اثری درباره سایرین ندارد. همچنین صلحی که بین زیان‌دیده اصلی و مسئول حادثه واقع می‌شود، درباره وارثان قربانی که زیان‌های شخصی خود را مطالبه می‌کنند، اثر ندارد.
هرگز بدون مشورت با وکیل مجرب اقدام به صلح و سازش ننمایید زیرا انعقاد عقد صلح نیازمند تسلط بر قواعد خاص آن است. در غیر این صورت ممکن است، ناآگاهانه بر مسئولیت‌های خود افزوده و یا حقوقی را از دست بدهید.
دفتروکالت میرشاه و همکاران مجرب ایشان آماده ارائه مشاوره اعم از عمومی و تخصصی در حوزه صلح و چگونگی تنظیم آن هستند.
جهت تعیین وقت ملاقات با شماره تلفن 09306091148 تماس حاصل فرمایید
در دعوایی تصمیم گرفته می شود که به طور موقت صلح شود
گاهی طرفین دعوی تصمیم می گیرند به طور موقت ترک مخاصمه یا ترک مرافعه کنند. این به معنای صلح قطعی نیست، چرا که صلح به معنای سازش و مصالحه و پایان کشمکش و نزاع است. صلح عقدی است لازم که می تواند مجانی یا معوض، عهدی یا تملیکی باشد. در واقع اساس عقد صلح پرهیز از تنازع است.
بنابراین صلح موقت مبنای حقوقی ندارد و پاسخ به این سئوال که ” در دعوایی تصمیم گرفته می شود که به طور موقت صلح شود” آیا امکان دارد یا خیر؟ باید گفت خیر. بر اساس قانون مدنی ایران عقد صلح؛ عقدی است لازم، بر هم نمی خورد مگر در موارد فسخ به خیار یا اقاله.
عقد صلحی که در مورد تنازع و یا تسامح باشد قاطع بین طرفین است و هیچ کدام از طرفین حق فسخ آن را ندارند مگر در صورت تخلف شرط و یا اشتراط خیار. هنگامی که صلح در خصوص رفع تنازع میان طرفین منعقد می گردد، قاطع دعوا است. در واقع می توان گفت اعتبار امر مختوم دارد.
صلح می تواند باطل باشد این با فرض صلح موقت که گفتیم؛ صلح موقت وجاهت حقوقی ندارد متفاوت است. همانگونه که از نظر گذشت عقد صلح قاطع دعوا است مگر در موارد زیر که صلح باطل است:
- عدم اهلیت طرفین در صلح معوض
- اشتباه در طرف مصالحه
- اشتباه در مورد صلح
- صلح مبتنی بر معامله باطل
- در مواردی که بعد از صلح معلوم گردد موضوع صلح منتفی بوده است
- صلح بر امر نامشروع
دیده شده است؛ گاهی اشخاص بدون در نظر گرفتن موازین قانونی اقدام به تنظیم عقد صلح می کنند، با این تصور که اگر منافع شان تامین نشد صلح را بر هم می زنند. تصور ایشان از عقد صلح یک اقدام تاکتیکی و موقت است، غافل از این که با تحقق صلح دعوا و منازعه داخل در صلح و دعوا پایان یافته محسوب می شود. توصیه می کنیم هیچ گاه بدون حضور وکیل اقدام به انعقاد عقد صلح نکنید.
تهیه و تنظیم: دپارتمان حقوق خصوصی دفتر وکالت میرشاه
