دوران نامزدی و خسارات ناشی از برهم‌ زدن نامزدی(1403)

دوران نامزدی در حقوق 

دوران نامزدی یا وصلت منظور بر خلاف عرف، دوران قبل از جاری شدن صیغه عقد (موقت یا دائم) تعریف شده است. بنابر این تعریف، نامزدی وعده ازدواج دو طرفه است که ایجاد علقه زوجیت نمی‌‌کند و آثار نکاح را نیز اعم از نفقه و مهریه و… در پی ندارد. به همین جهت هر یک از زن و مرد مادام که عقد نکاح جاری نشده می‌‌توانند، از وصلت امتناع کنند. همچنین طرف دیگر نمی‌تواند، طرف دیگر را مجبور به ازدواج کند یا از جهت امتناع از وصلت مطالبه خسارت نماید.

انحلال دوران نامزدی

با تحقق نکاح، دوران نامزدی پایان می‌پذیرد و با ایجاد علقه زوجیت قوانین و مقررات حاکم بر روابط زوجین متفاوت از قوانین مربوط به دوران نامزدی است. در صورت عدم تحقق نکاح، انحلال نامزدی و امتناع از وصلت به سه طریق ممکن است

• انصراف از نامزدی: طرفین با تراضی از نامزدی عدول کرده و به آن پایان می‌دهند.
• برهم‌ زدن یک‌طرفه نامزدی.
• فوت یکی از طرفین یا هر دوی آن‌ها.

در صورت به‌ هم‌خوردن نامزدی تنها موضوعی که نیاز به تعیین تکلیف دارد و ممکن است، ایجاد اختلاف کند، هدایا هستند. معمولاً این هدایا در این دوران بین طرفین در راستای وصلت منظور تبادل شده‌اند.

استرداد هدایا

پرسش) ایا پس از بر هم خوردن نامزدی امکان استرداد هدایا وجود دارد؟

پاسخ) در این راستا ماده ۱۰۳۷ قانون مدنی اشعار می دارد، هر یک از نامزدها می‌‌تواند، در صورت بهم خوردن وصلت منظور هدایایی را که به طرف دیگر یا ابوین او برای وصلت منظور داده ‌است، مطالبه کند. اگر عین هدایا موجود نباشد، مستحق قیمت هدایایی خواهد بود که عادتا نگاه داشته می‌شود. مگر اینکه آن هدایا بدون تقصیر طرف دیگر تلف شده‌ باشد. برای روشن شدن موضوع ضروری است، بین اموال تفکیک قائل شویم و بر اساس آن قابلیت استرداد یا عدم قابلیت استرداد هدایا را مشخص کنیم. در اطلاح قانون مدنی به نامزدی وصلت منظور گفته می شود.

اموال مصرف شدنی

اموال مصرفی اموالی هستند که امکان بقای عین با انتفاع از آن وجود ندارد. به عبارتی با استفاده از بین می‌روند. به عنوان مثال لوازم‌آرایش، خوراکی‌ها اعم از میوه، شیرینی، عطر و… جز این موارد هستند. اگر هدایا از این دسته اموال باشند، درصورتی‌که عین آن‌ها موجود باشد، می‌توان استرداد آن را از طرف دیگر مطالبه کرد. در غیر این صورت امکان مطالبه قیمت وجود ندارد.

اموال مصرف نشدنی

اموالی هستند که با انتفاع از بین نمی‌روند و قابلیت بقا دارند. هرچند ممکن است، با استفاده مکرر فرسوده شوند. اگر هدایا جز این دسته اموال باشند، مانند طلا و لباس چنانچه موجود باشند، عین آن باید بازگردانده شود. در غیر این صورت قیمت آن قابل مطالبه خواهد بود. اما اگر بدون دخالت و تقصیر طرف دیگر تلف شده باشد، امکان مطالبه قیمت آن وجود ندارد. همچنین چون اصل بر عدم تقصیر است، اثبات تقصیر به‌ منظور مطالبه قیمت به عهده هدیه‌ دهنده است.

استرداد هدایا در صورت فوت یکی از نامزدها

مطابق ماده ۱۰۳۸ قانون مدنی، اگر به هم خوردن نامزدی به دلیل فوت یکی از طرفین باشد، تنها می‌توان استرداد هدایایی را که عین آن ها موجود است، مطالبه کرد. در صورت تلف هدایا قیمت آن‌ها قابل مطالبه نیست. از این حیث تفاوتی میان اموال مصرفی و غیر مصرفی وجود ندارد. در خصوص سایر مخارجی که ممکن است، هر یک از طرفین در دوران نامزدی متقبل شده باشد، مانند هزینه‌های مراسم نامزدی، مسافرت و در نهایت برهم‌خوردن یک‌ طرفه نامزدی قانون صریحی وجود ندارد و رویه قضایی نیز در این‌خصوص واحد نیست. نکته حائز اهمیت این است که در این صورت تنها می‌توان خسارات ناشی از هزینه‌های متعارف را مطالبه کرد. ازاین‌ رو باید بر این نظر بود که هزینه مهمانی‌ها و مسافرت‌های غیرضروری و پر هزینه قابل مطالبه نیست.

جبران خسارات معنوی

بر هم‌ خوردن نامزدی علاوه بر وارد کردن خسارت مادی ممکن است، موجب تحمیل خسارت معنوی بر طرف دیگر شود. سوالی که مطرح می‌شود، این است که این خسارات چگونه و تحت چه شرایطی قابل‌جبران هستند؟ بر هم‌ زدن یک‌طرفه نامزدی و امتناع از وصلت، به‌تنهایی دلیل برای مطالبه خسارت محسوب نمی‌شود. به‌خصوص آن که قانون این حق را برای هر یک از طرفین قائل شده است.

تنها در صورت سوء استفاده یکی از طرفین از حق مذکور در ماده ۱۰۳۵ قانون مدنی مبنی بر حق امتناع از وصلت و برهم‌ زدن نامزدی بدون دلیل موجه و صدمه به آبرو و اعتبار و عواطف طرف دیگر می‌توان مطابق با قواعد عمومی قانون مسئولیت مدنی تحت عنوان خسارات معنوی ناشی از برهم‌زدن نامزدی اقامه دعوی کرد. تشخیص وارد بودن دعوی مذکور و متعاقبا محکومیت خوانده و مجازات آن با دادگاه صالح خواهد بود.

دادگاه صالح به رسیدگی

اساساً رسیدگی به دعاوی مربوط به خانواده در صلاحیت دادگاه خانواده است. در این راستا ضروری است، صلاحیت ذاتی و صلاحیت محلی دادگاه مدنظر قرار گیرد.

صلاحیت ذاتی

بر اساس بند ۱ ماده ۴ قانون حمایت خانواده، دعاوی مربوط به نامزدی و خسارات ناشی از بر هم زدن آن همچون سایر دعاوی مربوط به خانواده، در صلاحیت دادگاه خانواده است.

صلاحیت محلی

بر اساس ماده 12 قانون حمایت خانواده: «در دعاوی و امور خانوادگی مربوط به زوجین، زوجه می‌تواند، در دادگاه محل اقامت خوانده یا محل سکونت خود اقامه دعوی کند» برابر این ماده در صورتی‌ که زن خواهان دعوی (استرداد هدایای دوران نامزدی و یا سایر خسارات ناشی از بر هم‌ زدن نامزدی)  باشد، دادگاه محل سکونت وی و دادگاه محل اقامت مرد، هر دو صالح به رسیدگی هستند. اگر مرد خواهان دعوی باشد، مطابق اصول دادرسی، دادگاه محل اقامت خوانده (زن) صالح به رسیدگی است.

همان‌گونه که از نظر گذشت، تعریف دقیقی از دوران نامزدی در قانون ارائه نشده است. موضوعات مبتلا به دوران نامزدی با مراجعه به قوانین و مقررات مختلف قابل بررسی و مطالعه است. وکلای متخصص حقوق خانواده دفتر وکالت میرشاه و همکاران مجرب و متخصص در حوزه خانواده آماده ارائه هر گونه مشاوره اعم از عمومی و تخصصی و پذیرش پرونده با موضوع نامزدی و خانواده هستند.

وکیل پایه یک دادگستری فرشته شهبازی کارشناس ارشد حقوق خصوصی