دعاوی مربوط به تصرف عدوانی و مجازات تصرف عدوانی یکی از رایج ترین دعاوی مطروحه در دادگاه ها و پرسش جمع کثیری از مراجعین به وکلا است. به لحاظ پیچیدگی و دشواری از جمله دعاوی حساب می آیند که از ظرافت و پیچیدگی های خاصی برخوردارند.  اگرچه موضوع مقاله حاضر تصرف عدوانی کیفری می است اما ناگریز از اشاره به دعوی تصرف عدوانی حقوقی و مقایسه آن هستیم. پیش از ورود به بحث باید خاطرنشان کنیم که دعوای تصرف عدوانی صرفاً در اموال غیرمنقول موضوعیت داشته و در خصوص اموال منقول مطرح نمی شود.

وکیل پایه یک دادگستری سیداحمد میرشاه محمد به عنوان یکی از وکلای متخصص در زمینه دعاوی تصرف عدوانی شناخته شده و معتبر است. برای تعیین وقت ملاقات با وکیل سید احمد میرشاه محمد می توانید با شماره تلفن 09306091148 تماس حاصل فرمایید.

تصرف عدوانی و انواع آن

در تعریف تصرف عدوانی می توان گفت اگر شخصی با زور و بدون رضایت مالک یا مستأجر، زمین یا ملک او را تصرف کند این عمل تصرف عدوانی نامیده می شود. به عبارتی تصرف عدوانی عبارت است از اینکه کسی به جبر و تعدی مال مورد تصرف کسی را از دست او خارج نماید. تصرف عدوانی طبق قانون به دو صورت تصرف عدوانی کیفری و تصرف عدوانی حقوقی تقسیم می شود.

تصرف عدوانی حقوقی

تصرف عدوانی حقوقی موضوع ماده 158 قانون آیین دادرسی مدنی می باشد. به موجب این ماده:” دعوی تصرف عدوانی عبارت است از ادعای تصرف سابق مبنی بر اینکه دیگری بدون رضایت او مال غیرمنقول را از تصرف وی خارج کرده و اعاده تصرف خود را نسبت به آن مال درخواست نماید.”

بنابراین در دعوای تصرف عدوانی حقوقی، مدعی در اثبات ذی حقی خود، تنها به تصرفات سابق خویش استناد می نماید و به حق مالکیت نسبت به ملک که ممکن است داشته یا نداشته باشد متمسک نمی شود. از سوی دیگر مدعی ادعا می کند که تصرفات خوانده، عدوانی است بی آنکه به مالک بودن یا نبودن خوانده اشاره نماید. قانونگذار از طریق این دعوا تصرف را مورد حمایت قرار داده زیرا شخصی که ملک را عدواناً از تصرف خواهان خارج نموده  باید با تحقق سایر شرایط و محکوم شدن در دعوا، ملک را به متصرف قبلی برگرداند حتی اگر خود مالکِ ملک باشد.

در دعوای تصرف عدوانی نیز مانند سایر دعاوی تصرف دادگاه وارد دلایل مالکیت نمی شود و تنها به این امر رسیدگی می کند که خواهان قبلاً متصرف بوده و خوانده ملک را از تصرف او خارج نموده و این تصرف نیز عدوانی بوده است. در صورت احراز این امور، خوانده را محکوم به رفع تصرف عدوانی می نماید. در مقابل، اگر هریک از امور مزبور یا به طریق اولی هیچ یک از آنها اثبات نشود، دادگاه خواهان را محکوم به بی حقی می نماید حتی اگر مالک ملک باشد.(1)

تصرف عدوانی کیفری

تصرف عدوانی کیفری از جهات عدیده ای با تصرف عدوانی حقوقی متفاوت است که با ذکر مشخصات و نکات اصلی جرم تصرف عدوانی، وجود تمایز این جرم را از دعوای تصرف عدوانی حقوقی متمایر می سازد.

1- مواد قانونی اصلی جرم تصرف عدوانی مواده 690 و 692 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) است.

ماده 690 مهمترین ماده قانون جرم تصرف عدوانی می باشد که ضمناً یکی از طولانی ترین مواد قانون مجازات اسلامی( تعزیرات) است.

2- قانوگذار در ماده 690 از واژه “متعلق”  استفاده کرده است و این تدبر می تواند حاکی از از این موضوع باشد که وی در بُعد کیفری مالکیت را مهم دانسته و برای اثبات جرم تصرف عدوانی احراز مالکیت شاکی را ضروری تلقی کرده است. بنابراین باید توجه داشت که در تصرف عدوانی کیفری جدا از بحث عنصر روانی و احراز سوءنیت، درعنصر مادی قاضی باید مالکیت شاکی، لحوق تصرفات متهم و عدوانی و من غیرحق بودن تصرفات او را احراز کند.(2) لذا بسیاری از محاکم، ارائه سند رسمی مالکیت توسط شاکی را ضروری می دانند.

3- در دعوای کیفری تصرف عدوانی، احراز عنصر معنوی یا همان سوءنیت شرط مهم می باشد. عمد در تصرف و ورود و عمد در انجام اقدامات مندرج در مواد 690 و 692 شرط مهم در تحقق این جرم است.

4- در صورتی که بین متهم و شاکی در مورد مالکیت ملک متنازع فیه اختلاف نظر باشد و هرکدام به اسناد و مدارکی استناد کنند و ادامه رسیدگی نیازمند اثبات مالکیت باشد، در این صورت دادگاه قرار اناطه صادر می نماید.

برای ثبت دعوای تصرف عدوانی به کجا مراجعه کنیم؟

طرح دعوای تصرف عدوانی حقوقی از طریق تقدیم دادخواست از دفاتر خدمات الکترونیکی قضایی بوده و مرجع رسیدگی نیز دادگاه عمومی حقوقی محل وقوع ملک می باشد. برای ثبت دعوا یا شکایت تصرف عدوانی کیفری نیز ابتدا باید به دفاتر خدمات الکترونیکی قضایی مراجعه کنید. در خصوص دادگاه صالح رسیدگی به جرم تصرف عدوانی و مجازات و مراحل آن در ادامه توضیحات لازم داده شده است.

تصرف عدوانی و مجازات تصرف عدوانی؛ مرور زمان در جرم تصرف عدوانی

یکی از نکات مهم در شکایت کیفری تصرف عدوانی بحث رعایت مرور زمان شکایت موضوع ماده 102 قانون مجازات اسلامی است. از آنجایی که  جرم موضوع ماده 692 و جرم موضوع ماده 690 ( در مواردی که املاک و اراضی متعلق به اشخاص خصوصی باشد) وفق ماده 104 قانون مجازات اسلامی از جرایم قابل گذشت محسوب شوند لذا مطابق ماده 106 متضرر از جرم در مدت یکسال از تاریخ اطلاع از وقوع جرم باید شکایت کیفری نماید و الاّ حق شکایت کیفری او ساقط می شود مگر اینکه تحت سلطه متهم بوده یا به دلیلی خارج از اختیار، قادر به شکایت نباشد که در این صورت مهلت مزبور از تاریخ رفع مانع محاسبه می شود. البته هرگاه متضرر از جرم قبل از انقضاء مدت مذکور فوت کند و دلیلی بر صرفنظر نمودن وی از طرح شکایت نباشد هریک از ورثه وی در مهلت شش ماه از تاریخ وفات حق شکایت دارد.

جرم تصرف عدوانی قابل گذشت است یا غیر قابل گذشت؟

از آنجایی که جرم موضوع ماده 690 ( در مواردی که املاک و اراضی متعلق به اشخاص خصوصی باشد) و نیز جرم موضوع ماده 692 از جمله جرایم قابل گذشت محسوب می شوند، لذا مستنداً به تبصره ماده 104 قانون مجازات اسلامی مجازات های آنها به نصف تقلیل می یابد بر این اساس مجازات موضوع ماده 690 به 15 روز تا 6 ماه و مجازات موضوع ماده 692 به 45 روز تا 6 ماه تقلیل می یابد.

دادگاه صالح رسیدگی به جرم تصرف عدوانی

با توجه به تبصره ماده 104 قانون مجارات اسلامی و با لحاظ تقلیل صورت گرفته در مجازات مواد  690 و 692 ( در مواردی که املاک و اراضی متعلق به اشخاص خصوصی باشد) و نیز با توجه به ماده 19 قانون مجازات اسلامی، جرایم یاد شده جزو جرایم تعزیری درجه 7 محسوب می شوند و لذا رسیدگی به آنها مستقیماً در دادگاه کیفری محل وقوع جرم صورت خواهد گرفت و تحقیقات مقدماتی نیز توسط دادگاه (و نه دادسرا) انجام خواهد شد.

منابع:

1- شمس عبدالله، آیین دادرسی مدنی، جلد نخست،چاپ هجدهم، انتشارات دراک،1390، ص 132 و 133

2- مهرپرور مینا، تصرف عدوانی، کنفرانس جهانی روانشناسی، علوم تربیتی و حقوق و علوم اجتماعی درآغاز هزاره سوم،1395

تهیه و تنظیم: دپارتمان دعاوی ملکی دفتر وکالت میرشاه